Spis treści
- Najpierw huta szkła, potem odlewnia
- Początki kieleckiego "Granatu"
- Trudne lata powojenne
- Ważne daty dla kieleckiego przemysłu
- Wizytówką były... łożyska toczne
- Nowe osiedla dla pracowników
Do dziś wielu kielczan identyfikuje się z tą fabryką, na przełomie dziesięcioleci działającą pod różnymi nazwami. Tam przecież pracowali ich rodzice, dziadkowie czy znajomi. Obecnie kielecka fabryka spółki NSK Bearings, mająca swoją siedzibę przy ulicy Jagiellońskiej 109, jest największym producentem łożysk kulkowych w Europie. Jeszcze na przełomie XX i XIX wieku funkcjonowała pod najbardziej znaną nazwą Iskra. Być może niewiele osób, oprócz miłośników historii, kojarzy natomiast nazwę "Granat".
Najpierw huta szkła, potem odlewnia
Korzenie zakładu, późniejszej Fabryki Łożysk Tocznych Iskra a dziś NSK Bearings Polska S.A. sięgają końca XIX wieku, kiedy to bracia Dawid i Emanuel Heiman założyli przy ulicy Młynarskiej hutę szkła.
W ciągu pierwszych dwudziestu lat działalności kilkukrotnie zmieniali się właściciele huty, wreszcie 7 października 1922 r. zakład przejął Franciszek Gietrych i dokonał zmiany profilu produkcji tworząc w budynkach dawnej huty szkła „Odlewnię Kielecką”. Nowa fabryka zajmowała się wyrobem i zbytem odlewów żelaznych surowych i emaliowanych, maszyn i narzędzi rolniczych.
Początki kieleckiego "Granatu"
Sto lat temu, w 1925 roku warszawska Spółka Akcyjna Przemysł Metalowy „Granat” wydzierżawiła „Kielecką Odlewnię”. Fabryka wytwarzała odtąd granaty ręczne, skorupy do pocisków przeciwlotniczych oraz zapalniki do granatów. W 1935 roku doszło do fuzji obu zakładów i fabryka w Kielcach nosiła nazwę Przemysł Metalowy „Granat”.
W czasie II wojny światowej zakład przejął niemiecki koncern Hugo Schneider A.G. Fabryka nosząca nazwę „Hasag” służyła niemieckiej produkcji zbrojeniowej. Warto zaznaczyć jednak, iż w zakładzie istniała silna komórka ruchu oporu, wykonująca akcje sabotażowe, prowadząca wywiad przemysłowy, wynosząca części granatów na potrzeby podziemia a nawet organizująca akcje bojowe takie jak ostrzelanie i obrzucenie budynków i niemieckich wartowników granatami.
Trudne lata powojenne
Po wojnie fabryka pod nazwą Zakłady Metalowe „Granat” rozpoczęła działalność mimo zniszczeń i braku maszyn wywiezionych przez Niemców. Produkowano blaszki do podkuwania butów, wiertła ręczne, metalowe guziki, haczyki, szufelki i pogrzebacze.
Jednak już w 1947 roku fabryka „Granat” została przejęta na własność państwa. Od tego roku podlegała Zjednoczeniu Maszyn Włókienniczych w Ładzi wytwarzając przede wszystkim wrzeciona do maszyn włókienniczych oraz stoły maszyn do szycia. Nazwę zmieniono na „Fabryka Części Precyzyjnych i Włókienniczych”.
Ważne daty dla kieleckiego przemysłu
W latach 1950–1955 rozpoczęto produkcję zapalników do pocisków przeciwpancernych oraz zapalników lotniczych.
W roku 1952 fabryka odzyskała samodzielność, przyjmując nazwę „Zakład Metalowy Kielce”. W roku 1955 uruchomiono produkcję łańcuchów motocyklowych, smarownic oraz rozmaitych okuć. W tym też roku rozpoczęto także próbną produkcję świec zapłonowych, którą na skalę masową w oparciu o własną technologię wdrożono w 1956 roku. Od tej pory fabryka datuje swój rozwój jako jedyny w Polsce producent świec zapłonowych i żarowych. W roku 1958 rozpoczyna się wytwarzanie także cewek zapłonowych.
Wizytówką były... łożyska toczne
Od stycznia 1958 roku fabryka rozpoczęła działalność pod nazwą Zakłady Precyzyjne „Iskra” w Kielcach rozpoczynając produkcję łożysk tocznych.
W 1964 r. wprowadzono do produkcji sześć nowych typów świec zapłonowych. W 1968 dokonano zakupu licencji z angielskiej firmy Smiths Industries i uruchomiono produkcję nowych typów świec. W 1975 roku zmieniono nazwę zakładu na Fabryka Łożysk Tocznych „Iskra”.
W roku 1986 wyprodukowano miliardowe łożysko a w 1987 roku 200-milionową świecę zapłonową. Po 1991 roku rozpoczął się proces prywatyzacyjny fabryki. Powstała Fabryka Łożysk Tocznych „Iskra” Spółka Akcyjna.
W 1998 zakład przejęło japońskie konsorcjum a firma zmieniła nazwę na NSK Iskra S.A.
Nowe osiedla dla pracowników
Po wojnie fabryka miała duży wpływ na przemiany społeczno – gospodarcze i rozwój przestrzenny Kielc. Fabryka Łożysk Tocznych ISKRA była jednym z największych pracodawców w mieście. Znaczną część załogi stanowiła ludność napływowa z okolicznych wsi i miasteczek oraz innych miejscowości regionu czy kraju. W znacznej mierze dla tych robotników powstawały w Kielcach duże nowe osiedla mieszkaniowe zwane potocznie „sypialniami”. W pierwszych latach pięćdziesiątych staraniem Dyrekcji Budowli Osiedli Robotniczych wybudowano kilka bloków na Szydłówku, Czarnowie i na początkowym odcinku ulicy Zagórskiej.
W 1957 r. powstała Kielecka Spółdzielnia Mieszkaniowa. Wybudowane zostało m.in. duże osiedle „25-lecia PRL” a w latach siedemdziesiątych osiedla: „Bocianek, „Sady” i „Uroczysko”. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ramach Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej „Armatury” stanęły bloki mieszkalne przy ulicach: Jagiellońskiej, Grunwaldzkiej i Chęcińskiej. W latach osiemdziesiątych zbudowano wielkie osiedla: „Barwinek”, „Słoneczne Wzgórze”, „Świętokrzyskie” i „Na Stoku”.
Artykuł powstał dzięki współpracy z Muzeum Historii Kielc.
O fabryce Iskra możecie przeczytać także tutaj:
